تحلیل اسطور? آرش کمانگیر، دگردیسی ها و پیوند آن با متون تاریخی و شاهنامه

داستان آرش کمانگیر یکی از کهن ترین داستان های اسطوره ای ایران است. هم? ایرانیان تیر شگرف آرش و داستان او را می شناسند. با وجود این، گرچه از زمان آغاز پژوهش های علمی بر روی شاهنامه و اساطیر ایران، آرش کمانگیر نیز بارها بررسی شده است، امّا وجود پرسش هایی مانند، خاستگاه اسطور? آرش کمانگیر چیست؟ آرش به چه معناست؟ بر اساس اینکه نام در بین قبایل کهن امری مهم تلقّی می شده است، این نام حامل چه بار فرهنگی ای است؟ آیا اسطور? آرش صورت های دگردیس و همسانی نیز دارد؟ چرا داستان آرش در شاهنامه نیامده است؟ حضور روایات گوناگون از داستان آرش در متون اسلامی حاصل چیست و چه پیامی دارد؟ برخورد ایرانیان در طول تاریخ با اسطور? آرش چگونه بوده است و این برخوردها چه پیام های فرهنگی و جامه شناختی ای دربردارند؟ ما را بر آن داشت تا در این پژوهش به این پرسش ها و پرسش هایی از این قبیل در سه بخش جداگانه پاسخ دهیم. داده های بخش اوّل حاکی از آن است که هوای گرم و خشک ایران موجب شکل گیری اسطور? تیشتر و اپوش شده است که در درون آن دو عنصر مرزنمایی و بارش باران وجود دارد. در اسطور? آرش و اساطیر همسان آن نیز که صورت های دگردیس اسطور? تیشتر و اپوشند، این دو عنصر مهم به چشم می خورد. همچنین جست وجوی معنای واژ? آرش و تحلیل جامعه شناختی آن ما را به توتم ناشناخت? خرس در ایران باستان رهنمون شد. این توتم که به احتمال زیاد در بین قوم پارت که خود را به آرش منسوب می کردند، وجود داشته است؛ با صورت فلکی هفتورنگ (خرس بزرگ) که یکی از یاران تیشتر در مبارزه با اپوش است، ارتباط دارد. در بخش دوم بر آن بوده ایم پاسخی نو و قانع کننده به علّت نبود داستان آرش در شاهنامه بدهیم. جست وجوها نشان می دهد که بر اساس بوطیقای حماسه سرایی، جایگاه طبقاتی آرش و پایگاه مردمی او موجب شده است که جای داستان او در خدای نامه ها و به تبع آن در شاهنام? ابومنصوری خالی باشد. فردوسی نیز که داستان های شاهنام? ابومنصوری را به شعر درآورده است، با وجود اینکه از داستان آرش خبر داشته، به رسم امانت از سرودن آن سر باز زده است. در بخش سوم نیز به تحلیل و بررسی داستان آرش در کتاب های تاریخی پرداخته ایم. داده ها حاکی از آن است که روایات گوناگون با پیرنگ های متفاوت از داستان آرش، حاصل زندگی آرش در طول تاریخ در بین ایرانیان و درآمدن او به رنگِ فرهنگ و شیو? زندگی اقوام مختلف ایرانی است. واژه های کلیدی: اسطوره، آرش کمانگیر، شاهنامه، تاریخ.